Tekrarlayan vücut hareketleri veya nesnelerin tekrarlayan hareketi olarak tanımlanan stimming kendini uyarıcı davranış olarak adlandırılmaktadır. Bu bozukluk otistik kişilerde ve diğer gelişimsel engelleri olanlarda ortaya çıkmaktadır. Bazı kişiler sinirlendiğinde, tırnaklarını ısırma, saç döndürme, ayaklarına veya parmaklarına dokunma gibi davranışlar uygulamaktadırlar. Bu makale de, stlaşmanın neden oluştuğu, ortaya çıkan farklı türleri ve kişinin stimming davranışları, günlük yaşamda neden olduğu sorunlarda neler yapılabileceği hakkında bilgiler yer almaktadır.

Stimming Nedir?

Stimming, parmakları hareket ettirmek, ileri geri sallamak, nesnelerle tekrar tekrar oynamak veya uğraşmak gibi tekrarlayan, uyarıcı davranışları içermektedir. Tekrarlayan vücut hareketleri veya nesnelerin tekrarlayan hareketi kendi kendini uyaran davranış veya sersemletme olarak adlandırılmaktadır ve buna klişeleştirme de denmektedir. Bu tür davranışlar otistik, gelişimsel engelleri veya zorlukları olan kişiler de yaygın bir durumdur. Göz kırpma, görsel, ses, koku, dokunma, tat, denge ve hareket dahil olmak üzere tüm duyuların kullanımını içermektedir.

Nedenleri

Stimming meydana gelmesinin nedeni tam olarak anlaşılamamıştır. Bazı araştırmalar, sinir sistemini uyandırdığını ve beyinde beta-endorfinler olarak adlandırılan bazı kimyasalların salınmasından bir zevk tepkisi sağladığını göstermektedir. Merkezi sinir sistemindeki beta-endorfinler, zevk duyumlarını arttırdığı bilinen dopamin üretiminden sorumludur. Bazı teoriler stimming, duyusal sistemi uyararak hassasiyet eksikliğine karşı koyabileceğini düşündürmektedir. Bazı teorilere göre ise, dikkat çekmenin ezici bir deneyime odaklanarak sakinleştirici bir etkiye sahip olabileceğini öne sürmektedir. Bu davranışlar otistik kişilere rahatlık sağlamaktadır. Yoğunluk ve tip olarak değişebilmektedirler ve çeşitli duygular nedeniyle ortaya çıkabilmektedir. Her yaştan otistik kişiler heyecan, mutluluk, can sıkıntısı, stres, korku ve kaygı gibi duygulara tepki olarak zaman zaman veya sürekli olarak, ayrıca bunalmış oldukları zamanlarda da uygulamaktadırlar.

Stimming örnekleri aşağıdakileri içermektedir:

İşitsel stimming

İşitsel stimming, kişinin işitme ve ses duygusunu kullanmasıdır ve bazı davranışları içermektedir. Bu davranışlar aşağıdaki gibidir:
• Uğultu, homurdanma veya yüksek perdeli çığlık gibi sesler
• Nesnelere veya kulaklara dokunma, kulakları elleriyle kapatma, açma ve parmakları yakalama
• Şarkı sözlerini, kitap cümlelerini veya film satırlarını tekrarlamak gibi tekrarlayan konuşmalar sergileme
Dokunsal stimming: Dokunsal stimming, kişinin dokunma duyusunu kullanmasıdır ve bu davranışları içermektedir. Bu davranışlar aşağıdaki gibidir:
• Eller veya nesnelerle cilt sürtünme veya çizilme
• Yumrukları açma veya kapatma gibi el hareketleri
• Parmak çıtlatma
Görsel stimming: Görsel stimming kişinin görme duyusunu kullanmasıdır ve tekrarlayan davranışlar içermektedir. Bu davranışlar aşağıdaki gibidir:
• Tavan vantilatörleri veya ışıklar gibi nesnelere bakmak veya seyretmek
• Tekrarlayan yanıp sönme veya ışıkları açmak ve kapatmak
• Parmakları gözlerin önünde hareket ettirmek
• El çırpmak
• Göz takibi veya gözlerin köşelerinden bakmak
• Nesneleri sıralamak gibi nesneleri yerleştirmek
Vestibüler stimming: Vestibüler stimming, kişinin hareket ve denge hissini kullanmasıdır ve bazı tekrarlayan davranışları içermektedir. Bu davranışlar aşağıdaki gibidir:
• Önden arkaya ya da yana sallanmak
• Dönmek
• Atlamak
• Hızlı ilerlemek

Koku veya tat alma stimming: Koku ve tat alma stimming, kişinin koku ve tat alma duyusunu kullanmasıdır ve bu tekrarlayan bazı davranışları içermektedir. Bu davranışlar aşağıdaki gibidir:

• Kişileri veya nesneleri koklamak
• Yalamak
• Nesneleri ağzına koyarak tatmak

Stimming, doktorla konuşulması gereken diğer tekrarlayan davranışlarda gösterilebilmektedir ve bazı davranışları tehlikeli olabilmektedir.

Komplikasyonları

Stimming genellikle tehlikeli bir davranış olmasa da, bazı kişiler üzerinde olumsuz fiziksel, duygusal veya sosyal etkilere sahip olmaktadır. Bazıları için, potansiyel ve fiziksel olarak zararlı olabilecek ellerini, başını, bacaklarını ve nesnelerini vurmak gibi daha yüksek riskli davranışları içermektedir. Bazen, bu davranışlar kişinin kendini anlamak için kullandığı sözsüz bir iletişim yöntemidir. Kişi bu şekilde davranmaya başladığında doktorla konuşması gerekmektedir. Bazı çocuklar ve yetişkinler için stimming, dikkatlerini, öğrenme yeteneklerini ve diğerleriyle sosyal etkileşimi etkileyebilmektedir. Ne yazık ki, otistik kişilerin stimming yoluyla duygularıyla nasıl başa çıktıklarını tam olarak anlamayanlar için, bu davranışlar rahatsız edici, dikkat dağıtıcı, korkutucu veya tehlikeli olabilmektedir. Bazen bu yanlış anlama, otistik kişilerin sosyal olarak izole olmalarına veya istediklerini yapmalarına engel olmaktadır.

Tedavi Seçenekleri ve İpuçları

Mesleki veya davranışsal terapi, stimming davranışlarını yönetmeye veya önlemeye yardımcı olmaktadır. Stimming, belirli duygular için başa çıkma mekanizması olarak kullanan otistik kişiler tarafından sergilenen bir davranış türüdür. Stimming zevkli bir his verdiği düşünülmektedir ve aniden uzaklaştırılmasının olumsuz etkileri olabilmektedir ve önerilmemektedir. Stimming yoğunluğunu ve sıklığını azaltmak veya hatta davranışı durdurmak için, uzmanlar davranışları daha güvenli veya daha kabul edilebilir olanlarla yavaşça değiştirmeyi önermektedir. Bu davranışları, aynı zevkli, uyarıcı veya sakinleştirici deneyime sahip olmalıdır. Buna örnekler aşağıdaki gibidir:

• Elleri ceplere yerleştirme veya el çırpma yerine hafifçe parmakla vurma
• Parmaklar veya kol yerine güvenli bir lastik nesneyi çiğnemek veya ısırmak
Stimming davranışlarını yönetmenin veya azaltmanın başka yöntemleri de bulunmaktadır. Bu yöntemler aşağıdaki gibidir:

İlaç Kullanımı

Otistik kişilerde kullanılan bazı ilaçlar stimming davranışlarını azaltabilmektedir. Bununla birlikte, bu ilaçların bazılarının da yan etkileri bulunmaktadır. Kişiler ilacın risklerini ve faydalarını doktorlarıyla muhakkak konuşmalıdır. Bu ilaçların stlaşmayı nasıl kontrol ettiği tam olarak anlaşılamamıştır. Ancak uzmanlar, uyarılma sağlayabileceklerini veya motor hareketlerini azaltabileceklerini düşünmektedirler.

Mesleki ve Davranışçı Terapi

Bazı davranışsal veya mesleki terapiler, otistik kişilerin stimming davranışlarını azaltmasına veya durdurmasına yardımcı olmaktadır. Uygulamalı davranış analizi (ABA), ödüllendirme sistemi aracılığıyla otizmi tedavi etme yöntemidir. Bazı durumlarda, mesleki terapi faydalı olmaktadır. Ses ve görüntü gibi belirli duyulara uygun yanıtların geliştirilmesine yardımcı olması tavsiye edilmektedir. Nitelikli bir sağlık uzmanıyla konuşmak, hangi önerilerin en uygun olduğunu bulmak için yardımcı olmaktadır.

Çevre Modifikasyonu ve Uygulaması

Stimming tedavisine alternatifler bulmak bu rahatsızlıktan mustarip olan kişilere yardımcı olmaktadır. Sökmeye başlayan veya kötüleşen bilinen tetikleyici varsa, kaygı ve stresi azaltmak için durumu kaldırmaya veya değiştirmeye çalışmak yararlı olmaktadır. Örneğin, kişi büyük kalabalıklardan endişelendiriyorsa ve stimming davranışları artmasına sebep olursa, mümkün olduğunda daha az kalabalık ortamlarda kalmaya çalışmaktadır.

Stimming işlemini tamamen durdurmak mümkün değilse, etkinliği daha uygun bir şeye değiştirmek mümkün olmaktadır. Örneğin, bir çocuk stresli veya endişeli olduğunda ellerini çırparsa, kollarını sallamak yerine bir stres topu veya yumuşak bir oyuncak sıkmaya teşvik etmek daha uygun bir seçenektir. Kişiyi tekrarlayan davranışları, yalnızca evlerinde veya sevilen birinin evinde olduğu gibi güvenli bir ortamda olduğunda yapmaya teşvik etmek bile mümkün olabilmektedir. Otizm terapilerindeki güncel gelişmelerle birlikte, ailelerin bu zorluklarla tek başına yüzleşmek zorunda kalmamaları gerekmektedir. Doktora veya başka sağlık uzmanına konuşmak, stimming için en iyi yöntemi belirlemeye yardımcı olabilmektedir.